24 januari, 2013

221 - Goede mensen

Zo luidt de titel van deze nieuwe, schitterende, roman van de Israëlische schrijver Nir Baram. Maar veel goede mensen heb ik in het boek niet in kunnen ontdekken. Wel een fascinerend en dramatisch verhaal dat zich afspeelt in Duitsland, Polen en Rusland in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog (vanaf de Kristallnacht) en de eerste jaren van die oorlog (tot de Duitse inval in Rusland).

Centraal staan de gebeurtenissen van twee mensen, de Duitser Thomas en de Joodse Russin Sasja, die zich staande proberen te houden terwijl twee totalitaire systemen hun land, hun families en hun leven overweldigen. Elk op hun eigen manier proberen ze te overleven en ze maken daarbij keuzes waardoor ze zelf overleven maar de mensen die hen dierbaar zijn moeten verraden. Ze worden verblind door eerzucht en door het verlangen hun familie te redden. En dat niet alleen: uiteindelijk worden ze onderdeel van het systeem dat hen wil vernietigen, en ze dragen zo bij aan de dood van nog veel meer anderen. Thomas, doordat de resultaten van zijn werk door de Nazi's worden gebruikt om hele groepen in de Duitse en Poolse samenleving te vermoorden en Sasja omdat zij in dienst staat van de zuiveringsacties van Stalin.

Het boek laat op aangrijpende manier zien hoe machteloos Thomas en Sasja elk op hun manier zijn om zich te verzetten tegen de gebeurtenissen om hen heen. Elk stap die ze zetten brengt schade in hun omgeving, terwijl ze wanhopig proberen de gebeurtenissen te rationaliseren en een uitweg uit de rampspoed te rationaliseren. Maar om hen heen stort de wereld in. De gruwelijkheden volgen elkaar op. Wat knap is in de beschrijvingen van Baram is dat hij die niet expliciet beschrijft, maar flitsen toont. Juist door de afwezigheid van expliciete beschrijvingen komen die situaties hard binnen. De paniek onder de Joden in Duitsland voor de oorlog en de onmogelijkheid te ontsnappen. De angst onder de Joden in Polen na de bezetting, weergegeven in een beeld van joodse vrouwen in verschoten kleren en kale schoenen, die proberen een visum te krijgen. Een schijnwerper die kort schijnt op naakte gevangenen. En Thomas die het ziet maar alles ontkent, en zich blijft rechtvaardigen, zich wentelt in zijn eigen leed en niet wil zijn dat om hem heen duizenden worden vermoord. Evengoed Sasja, die bereid is honderden naar Siberisch kampen te sturen om haar broer te redden - iets wat uiteraard niet lukt.

Is dit dan een somber boek? Gek genoeg niet per se, het is gewoon heel goed en meeslepend geschreven. Om en om een hoofdstuk waarin dan weer Sasja, dan weer Thomas centraal staat. Uiteindelijk ontmoeten ze elkaar in een laatste onmogelijk plan om te overleven - zonder succes uiteraard. Het is een boek dat je beetpakt en niet loslaat, dat je aan het denken zet en dat op een unieke manier een beeld schetst van hoe gewone mensen proberen te overleven in een dictatuur. Lezen dus! Of lees anders nog wat recensies: hier, hier en hier.

02 januari, 2013

220 - Hoogtepunt van Nescio eindelijk in mijn verzameling

De najaarsveiling van Bubb Kuyper leverde mij deze keer eindelijk het boek op waar ik al zoveel jaar naar op zoek ben: één van de vijfhonderd exemplaren van de eerste druk van Nescio's Dichtertje/De Uitvreter/Titaantjes uit 1918, uitgegeven door de Haarlemse uitgever J.H. de Bois.

Dit boek is wat mij betreft één van de klassiekers in de Nederlandse literatuur, een iconisch en monumentaal boek dat lange tijd onbereikbaar voor mij was. Zo'n eerste druk van dit boek is hoort in de categorie uitzonderlijke boeken waartoe bijvoorbeeld ook Multatuli's Max Havelaar, De Avonden van Reve, De Donkere Kamer van Damocles van Hermans en Terug tot Ina Damman van Vestdijk behoren. Van al die boeken heb ik geen eerste druk in bezit, maar van Nescio nu wel.

Trouwe lezers van dit blog weten dat ik met enige regelmaat somberde over het feit dat dit boek in mijn verzameling ontbrak. Zoals toen bij de najaarsveiling van Van Stockum in 2011 een exemplaar werd aangeboden (lees hier mijn verdriet). Bij Bubb Kuyper werden dat najaar trouwens een fraai exemplaar voor € 700 en een beschadigd exemplaar voor € 250 afgehamerd, maar ik had mijn kaarten op het exemplaar van Van Stockum gezet. En al in mijn allereerste blogbericht ooit, in juli 2004, beklaagde ik mijzelf dat dit boek gelet op de zeldzaamheid en waarde waarschijnlijk altijd buiten mijn bereik zou blijven. Gelukkig is al die treurigheid geen werkelijkheid gebleken want ik koester nu mijn eigen exemplaar van dit boek, dat in 1918 nog zo slecht verkocht (in 10 jaar slechts 300 exemplaren) maar uiteindelijk uiterst zeldzaam is gebleken. As we speak wordt er op boekwinkeltjes.nl bijvoorbeeld een exemplaar aangeboden voor € 1200. Toch is het opmerkelijk dat nu ineens meerdere exemplaren op veilingen belanderen. Overlijdt een generatie oudere verzamelaars? Raakt Nescio langzamerhand uit de gratie? En dat terwijl we in 2015 gaan vieren dat Titaantjes een eeuw eerder werd gepubliceerd. Hopelijk leidt dat gegeven tot een nieuwe Nescio-revival.

Nu gebiedt de eerlijkheid mij wel te zeggen dat ik geen fris en onbevlekt exemplaar heb gekocht. Ongeveer de helft van het omslag aan de voorkant zit los, de rug is beschadigd en het binnenwerk is ook wat lossig. Verder hebben enkele eerdere eigenaren hun naam achtergelaten in het boek. Maar dat maakte het boek wel betaalbaar en de uitdaging is wat mij betreft om het boek weer in betere staat te laten brengen: boekreparatie dus.

Alleen, hoe doe je dat, zonder een boek te verwoesten? Ik deed navraag bij collega-blogger Nick ter Wal, die werkzaam is bij antiquariaat Fokas Holthuis en dus verondersteld mag worden kijk op dit soort zaken te hebben. Hij gaf mij een paar mooie afwegingen rond het al dan niet laten restaureren van het boek plus de naam van een boekrestaurator waar Fokas Holthuis veel mee werkt: Henk Linde in Nootdorp. Eén van de voorbeelden op de site (zie foto rechts) laat een exemplaar van Nescio's debuut zien waarvan de beschadigingen sterk lijken op de mijne. Dat geeft goede hoop. Sterker nog, ik heb nog een paar beschadigde eerste drukken van Bordewijk (oa Blokken en Bint) die ik nauwelijks durf aan te raken uit angst voor definitieve vernietiging, waarvoor ik ineens hoop zie. Binnenkort ga ik mijn boeken bij Henk Linde laten zien om te bekijken wat er allemaal mogelijk is.

Die laatste veiling van Bubb vond overigens op een voor mij geheel nieuwe wijze plaats. Het is namelijk via de site Artfact.com mogelijk om zowel live mee te kijken met de veiling (via een webcam in de veilingzaal) als direct online mee te bieden. Voor dat laatste betaal je natuurlijk naast de gebruikelijke opslag aan het veilinghuis ook nog een percentage aan Artfact, maar het is voor de boekenliefhebber een verslavend tijdverdrijf: niet alleen bij Bubb Kuyper, maar talloze internationale boekenveilingen zijn op deze manier te volgen. Ik heb dus een paar aangename uurtjes virtueel in de veilingzaal van Bubb Kuyper doorgebracht, kon live meemaken dat ik de Nescio won (en een paar andere kavels verloor) maar heb mij ook verbaasd over sommige kavels die ineens heel populair bleken. Zoals een hele serie uitgaven van de Hakluyt Society die soms ver boven de geschatte prijs werden verkocht. Ik had er nog nooit van had gehoord, maar deze organisatie blijkt al sinds 1847 periodiek maritiem-historische uitgaven te publiceren en er waren een paar verzamelaars die hun zinnen op de aangeboden kavels hadden gezet. Dat is dan altijd fascinerend om te zien. Ik ben blij dat de Nescio-verzamelaars het bij de veiling van Bubb Kuyper verder lieten afweten en mij dit boek gunden voor het mooie bedrag van € 300.